ملانی کلاین و نظریه روابط ابژه
زندگینامه ملانی کلاین و عضویت در انجمن روانکاوی
ملانی کلاین (۱۸۸۲–۱۹۶۰)، روانکاو برجسته اتریشی، یکی از مهم‌ترین بنیان‌گذاران نظریه روابط ابژه است. او در وین به دنیا آمد و در ابتدا به فلسفه و روانشناسی علاقه‌مند بود، اما با مطالعه آثار فروید به روانکاوی روی آورد. کلاین در سال ۱۹۲۶ به عضویت انجمن روانکاوی بریتانیا درآمد و به‌تدریج توانست نظریه‌های نوینی درباره دنیای درونی کودک و روابط ابژه‌ای شکل‌دهنده شخصیت ارائه دهد.
اولین مقاله تخصصی او درباره تحلیل روانی کودکان، که تأکید زیادی بر اهمیت ابژه‌های اولیه و فانتزی‌های ناخودآگاه داشت، توجه بسیاری را جلب کرد و جایگاه او را به عنوان یک نظریه‌پرداز پیشرو تثبیت کرد. کلاین در دهه ۱۹۴۰ وارد رقابت نظری و نهادی با آنا فروید شد که به تقسیم‌بندی مکتب روانکاوی بریتانیا به گروه‌های موافق کلاین، آنا فروید، و گروه میانی انجامید. این کشمکش در نهایت منجر به تثبیت دیدگاه روابط ابژه به عنوان شاخه‌ای مستقل از روانکاوی کلاسیک شد.
کلاین برخلاف آنا فروید، تکیه‌ی کمتری بر غریزه و تأکید بیشتری بر کیفیت روابط اولیه و درونی‌سازی آن‌ها داشت، که این رویکرد تحول عمیقی در روانکاوی ایجاد کرد و مسیر نظریه‌پردازانی چون ویلیام بنجامین، دونالد وینیکات و سایر اعضای گروه سوم را هموار ساخت.
ملانی کلاین نخستین مقاله تخصصی خود را در دهه ۱۹۲۰ منتشر کرد که به بررسی فانتزی‌های ناخودآگاه و نقش آن‌ها در ساختار روان پرداخت. این مقاله به‌ویژه بر تحلیل روانی کودکان متمرکز بود و برای اولین بار اهمیت ابژه‌های درونی شده و رابطه‌ی آن‌ها با عواطف بنیادی را مطرح نمود.
عضویت کلاین در انجمن روانکاوی بریتانیا در سال ۱۹۲۶ سبب شد او بتواند در محافل تخصصی به بحث بپردازد و جایگاه رسمی خود را در روانکاوی تثبیت کند. با این حال، اندیشه‌های نوآورانه او به سرعت چالش‌هایی را برای رویکردهای سنتی روانکاوی ایجاد کرد، به‌ویژه دیدگاه‌های آنا فروید که تمرکز بیشتری بر غریزه و توسعه رفتار داشت.
اختلاف نظری ملانی کلاین با آنا فروید
در دهه ۱۹۴۰، کلاین و آنا فروید به دلیل اختلاف‌های نظری عمیق و رویکردهای متفاوت در مورد رشد روانی کودک، به دو جناح اصلی در انجمن روانکاوی بریتانیا تبدیل شدند. آنا فروید تکیه بر تئوری غریزه و نقش آموزش اجتماعی و سازگاری داشت، در حالی که کلاین بیشتر به فضای فانتزی ناخودآگاه و نقش ابژه‌های درونی‌شده تأکید می‌کرد.
این اختلافات باعث ایجاد یک «گروه سوم» شد که در میانه این دو قرار داشت و شامل روانکاوانی مانند ویلیام بنجامین و دونالد وینیکات بود. این تقسیم‌بندی نهادی و نظری باعث شکل‌گیری مکتب بریتانیایی روانکاوی شد که به مرور نقش برجسته‌ای در تاریخ روانکاوی ایفا کرد.
دیدگاه کلاین نسبت به نظریه غریزه فروید
کلاین گرچه روانکاو فرویدی بود، اما به‌طور جدی تئوری غریزه او را نقد و بازتعریف کرد. برخلاف فروید که غریزه را نیرو و انگیزه اصلی روان می‌دانست، کلاین معتقد بود انگیزه اصلی نوزاد رابطه با ابژه‌های اولیه است؛ یعنی کودک بیش از ارضای غریزه، نیازمند برقراری رابطه عاطفی است.
این دیدگاه باعث شد کلاین تأکید کند که درک رفتار و رشد روانی باید از طریق مطالعه روابط ابتدایی و فانتزی‌های ناخودآگاه انجام شود، نه صرفاً تکیه بر کشش‌های زیستی و غریزی. به همین دلیل، نظریه روابط ابژه را می‌توان ادامه و هم‌زمان انحرافی از نظریه درایو فروید دانست.
آیا نظریه روابط ابژه با کلاین شروع شد؟
سنت کلر و دیگر پژوهشگران بر این نکته تأکید دارند که هرچند کلاین یکی از پیشگامان اصلی نظریه روابط ابژه است، اما او تنها بنیانگذار این نظریه نیست. روانکاوان دیگری همچون هارولد فیربرن نیز نقش اساسی داشتند.
اما به‌طور گسترده، نظریه روابط ابژه به شکلی که امروزه شناخته می‌شود، به کلاین نسبت داده می‌شود، زیرا او برای اولین بار مفاهیم روان‌شناختی عمیق درباره دنیای درونی ابژه‌های اولیه، موقعیت‌های روانی (paranoid-schizoid و depressive) و مکانیزم‌های دفاعی آن‌ها را به صورت نظام‌مند مطرح کرد.
مفاهیم کلیدی نظریه ملانی کلاین
یکی از مهم‌ترین مفاهیم کلاین «موقعیت پارانوئید-اسکیزویید» و «موقعیت افسرده‌وار» است. این دو موقعیت نمایانگر مراحل اولیه و اساسی رشد روانی کودک هستند.
- موضع پارانوئید-اسکیزویید: مرحله‌ای است که کودک جهان را به صورت قطبی‌بندی‌شده (خوب و بد) می‌بیند و از طریق مکانیزم‌هایی مانند تجزیه (splitting) تلاش می‌کند از اضطراب و تعارض‌های درونی محافظت کند.
- موضع افسرده‌وار : مرحله‌ای است که کودک شروع به ادغام ابژه‌های خوب و بد می‌کند، احساس گناه و ترس از از دست دادن ابژه‌های خوب در او بروز می‌کند و امکان شکل‌گیری رابطه‌ی سالم‌تر و پیچیده‌تر با ابژه‌ها فراهم می‌شود.
این نظریه‌ها به درک پویایی‌های عاطفی و ساختار روانی افراد بالغ نیز کمک شایانی کرده است.
کلاین بر اهمیت «ابژه‌های درونی» تأکید ویژه داشت؛ یعنی تصاویری ذهنی از افراد مهم زندگی که در روان کودک جای می‌گیرند و همواره با احساسات و فانتزی‌ها ترکیب می‌شوند.
در نگاه او، حتی نوزادان بسیار کوچک درگیر دنیایی غنی از فانتزی‌های ناخودآگاه درباره ابژه‌های خوب و بد هستند که تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری شخصیت و رفتار آینده دارند. این رویکرد بر خلاف فروید است که بیشتر به سائق‌ها و انگیزه‌های زیستی توجه داشت.
بیون، سگال و گروه میانی
دیدگاه‌های کلاین تأثیر گسترده‌ای بر روانکاوی مدرن داشت و الهام‌بخش نسل بعدی نظریه‌پردازان شد. بیون، سگال و دیگر اعضای گروه سوم، مفاهیم او را گسترش دادند و آن‌ها را در بالین و روان‌درمانی کاربردی کردند.
این گروه کوشید تا پل میان نظریه‌های فروید و کلاین را برقرار سازد و نظریات روابط ابژه را با تأکید بر مفاهیم بین‌فردی و درون‌فردی بسط دهند.
اگرچه نظریه‌های کلاین از لحاظ علمی و بالینی تأثیرگذار بوده‌اند، اما همواره مورد نقد هم قرار گرفته‌اند. برخی منتقدان معتقدند او بیش از حد بر فانتزی‌های ناخودآگاه تأکید کرده و از بررسی واقعیت‌های محیطی غفلت کرده است.
با این حال، مفاهیم کلاین در درمان‌های تحلیلی، به‌خصوص در کودکان و بیماران روان‌پریش، کاربرد فراوان دارد و همچنان در مراکز روانکاوی سراسر جهان تدریس و به‌کار گرفته می‌شود.
جمع‌بندی
ملانی کلاین نه تنها یکی از پیشگامان نظریه روابط ابژه بود، بلکه توانست تحولی بنیادین در روانکاوی ایجاد کند که به فراتر رفتن از تئوری‌های سنتی فروید منجر شد. او با تأکید بر دنیای درونی کودک و فانتزی‌های ناخودآگاه، درک عمیق‌تری از رشد روانی و ساختار شخصیت ارائه داد.
در حالی که نظریه روابط ابژه محصول همکاری چندین روانکاو است، نقش کلاین در شکل‌دهی و توسعه این مکتب انکارناپذیر است و دیدگاه‌های او همچنان به عنوان یکی از ستون‌های اصلی روانکاوی معاصر شناخته می‌شود.
منابع
- Klein, M. (1935). A contribution to the psychogenesis of manic-depressive states. International Journal of Psychoanalysis, 16, 145–174.
- Klein, M. (1946). Notes on some schizoid mechanisms. International Journal of Psychoanalysis, 27, 99–110.
- Segal, H. (1986). Melanie Klein. London: Karnac.
- St. Clair, M. (2004). Object Relations and Self Psychology: An Introduction (4th ed.). Belmont, CA: Thomson Brooks/Cole.
- Winnicott, D.W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. International Universities Press.
- Britton, R. (1989). The Relational World: Psychoanalysis, Couples, and Culture. Routledge.
دیدگاهتان را بنویسید